2.5 Versterking eigen kracht, Ondersteuning en Bescherming
Wat is de bedoeling van dit programma?
Onze ambitie is dat mensen in Nieuwegein zoveel als mogelijk op eigen kracht, goed en gezond kunnen leven. En, wanneer dat (even) niet lukt, bieden wij ondersteuning en bescherming als dat nodig is. We bieden inwoners leermogelijkheden en ruimte om hun eigen keuzes te maken en op eigen kracht problemen op te lossen. Dit doen we om problemen te voorkomen (preventie) en bieden ondersteuning waar dat nodig is. En we bieden bescherming door in te grijpen als kinderen niet veilig kunnen opgroeien, als volwassenen niet voor zichzelf kunnen zorgen en/of anderen in gevaar brengen.
Nieuwegein is daarmee een stad waar mensen zich thuis voelen, elkaar respecteren, elkaar kunnen ontmoeten, energie hebben en ruimte voelen om met elkaar initiatieven te ontplooien en voor elkaar iets te betekenen.
De speerpunten van de begin 2024 vastgestelde Koers Sociaal Domein vormen - ook al komen ze niet één op één terug in de Programmabegroting - wel de basis voor dit programma:
- Het behouden en versterken van gemeenschapszin;
- Vergroten van gelijke kansen op bestaanszekerheid;
- Toekomstbestendige zorg en ondersteuning.
De drie speerpunten hebben een nadrukkelijke relatie met elkaar en voor al deze punten geldt dat we ongelijk investeren voor gelijke kansen. De sociale basis op orde geldt voor iedere inwoner. Voor een deel van onze inwoners is bestaanszekerheid niet vanzelfsprekend, daar hebben we extra aandacht voor. Als het met de eerste twee speerpunten goed gaat, kan dat bijdragen aan vermindering van het beroep dat op geïndiceerde zorg en ondersteuning wordt gedaan. Daarmee proberen we dus ook de uitgaven binnen de perken te houden. Overigens laten de uitkomsten van de Monitor Sociale Kracht (2024) een verslechtering zien ten aanzien van het gevoel van eenzaamheid en de mate waarin men sociale cohesie ervaart. Wij zien hierin het belang van een blijvende investering in ondersteuning van de informele sociale infrastructuur in onze buurten en wijken.
Dit laatste punt – de uitgaven – is zeker gezien het financieel perspectief na 2027 van groot belang. De landelijke trend van stijging van de uitgaven voor jeugdhulp en voor de uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), speelt ook in Nieuwegein. Het programma Parels van de Wijken (voorheen Vitale Scholen) legt op termijn ook een groot beslag op onze financiële middelen. Mede hierom bevatte de Kadernota 2026 al voorstellen die bijdragen aan het streven naar een sluitende meerjarenbegroting. Ook zijn er in de Kaderraad van 10 juli 2025 besluiten genomen over het versterken van het voorliggend veld1 (tijdelijk extra middelen) en zijn er moties aangenomen (bijvoorbeeld over meerjarige afspraken met maatschappelijke partners). De uitwerking en implementatie van dit alles vraagt ook in 2026 veel inzet van ons, opdat we bijdragen aan een gezondere financiële situatie voor onze gemeente.
De Koers Sociaal Domein geeft aan wat wij belangrijk vinden; wat zijn onze speerpunten voor de sociaal-maatschappelijke ontwikkeling van Nieuwegein. Hoe we daarop inzetten, is en wordt meer geconcretiseerd in onderliggende beleidsdocumenten en uitvoeringsprogramma's. Denk bijvoorbeeld aan de beleidskaders Jeugd, Welzijn & Maatschappelijke Ondersteuning, Bestaanszekerheid, het deltaplan laaggeletterdheid Nieuwegein Basisvaardig, het uitvoeringsprogramma Inclusie en de omgevingsprogramma's Nieuwegein Gezond en Vrije Tijd.
1 het 'voorliggend veld' is het netwerk van algemene, vrij toegankelijke voorzieningen in een wijk of gemeente, zoals welzijnswerk of maatschappelijk werk. Dit aanbod is beschikbaar voor inwoners zonder dat er een speciale indicatie of beslissing van een professional nodig is, en draagt bij aan het voorkomen of te verhelpen van problemen voordat ze erger worden.
Relatie met andere programma's
Het programma Vrije Tijd en het programma Versterking Eigen Kracht, Ondersteuning & Bescherming (VEKOB) vormen de hoofdmoot voor het sociaal domein. De thema's Vrije Tijd en Versterking Eigen Kracht zijn belangrijke pijlers van de sociale basisinfrastructuur.
Met het programma Vrije Tijd ligt de relatie op mogelijkheden voor mensen om elkaar te ontmoeten, om energie te hebben door een zinvolle vrijetijdsbesteding en de ruimte te hebben en voelen om iets met elkaar te ondernemen. Een nuttige en prettige vrijetijdsbesteding draagt bij aan het versterken van de eigen kracht van onze inwoners én voorkomt risicogedragingen die de gezondheid negatief kunnen beïnvloeden (bijvoorbeeld middelengebruik, verleiding naar criminaliteit, verveling dat negatief effect heeft op mentaal welbevinden).
Voor wat betreft de optimalisatie van onderwijshuisvesting & sportaccommodaties geldt dat dit beschreven is in dit programma (de betreffende kapitaallasten zijn opgenomen in het programma Bedrijfsvoering), de inhoudelijke aspecten van sportaccommodaties komen aan de orde in het programma Vrije Tijd.
Met het programma Wonen & Economie zijn er vanuit Versterking Eigen Kracht, Ondersteuning en Bescherming verbanden met het realiseren van een goede leefomgeving die uitnodigt tot gezond leven. Daarnaast is er een sterke relatie als het gaat om de aanpak van energiearmoede. Dit gaat om een gecombineerde insteek van het bevorderen van energiebesparende maatregelen en het bestrijden van armoede. Verder zien we bij gezinnen waar ondersteuning wordt geboden dat ook gebrek aan een passende woonplek bijdraagt aan de hulp en ondersteuning die een inwoner nodig heeft.
Met het programma Leefomgeving & Veiligheid liggen er gezamenlijke opdrachten vanuit Versterking Eigen Kracht, Ondersteuning en Bescherming ten aanzien van het verbeteren van de openbare ruimte voor ouderen en inwoners met een beperking. Een andere belangrijke relatie met veiligheid zien we in diverse inspanningen op de thema's huiselijk geweld/kindermishandeling, complexe multiprobleemgezinnen, lokale Persoonsgerichte Aanpak (PGA), mensenhandel, verward/onbegrepen gedrag met een gevaarrisico en preventie van jeugdcriminaliteit. De aanpak jonge aanwas is van het laatste een voorbeeld. Een integrale aanpak - waarbij we inzetten op het vroegtijdig signaleren van (potentiële) problematiek en daaraan gekoppelde interventies - kan helpen voorkomen dat complexe zorg casuïstiek in de (repressieve) veiligheidshoek terechtkomt. Een ander voorbeeld is de aanpak op verward/onbegrepen gedrag met een gevaarrisico. De twee steekincidenten in 2025 in Nieuwegein geven eens te meer aan dat we te maken hebben met een aantal knelpunten voor de hulp en ondersteuning in Nederland aan deze doelgroep. We zetten in op versterken van de samenwerking en het komen tot doorbraken.
Gezondheid heeft een relatie met alle programma’s. Het is een belangrijk onderwerp in de Omgevingsvisie en de Betere Buurtenaanpak, waar met name aandacht is voor een gezonde leefomgeving. Daarom is in december 2023 het omgevingsprogramma "Nieuwegein Gezond" vastgesteld. Veel zaken hebben effect op de gezondheid van mensen en gezondheid in de brede zin is vaak een basis om optimaal mee te kunnen doen in de samenleving. Daarnaast is er ook een relatie tussen het thema gezondheid en veiligheid met betrekking tot preventie van alcohol- en drugsgebruik en suïcidepreventie. Zowel inzet op preventie als op handhaving is hiervoor nodig.
Wat doen we samen?
Wij vinden het belangrijk te investeren in regionale samenwerking, zodat wij onze ambities kunnen realiseren en een sterke partner kunnen blijven in de regio. Dat doen wij ook voor het sociaal domein. Deels vindt die samenwerking plaats op het niveau van de Lekstroomgemeenten (naast Nieuwegein Vijfheerenlanden, Houten, IJsselstein en Lopik, maar ook maken wij gebruik van onze netwerken die zich op een grotere schaal richten, zoals samenwerking met andere partners uit de Health Hub Utrecht.
Vanaf 2013 werkt Nieuwegein in Lekstroomverband met andere gemeenten samen in het sociaal domein. Er is een samenwerkingsagenda Sociaal Domein vastgesteld, waarin gezamenlijke opgaven staan. Denk aan opgaven met betrekking tot wonen en zorg (waaronder Maatschappelijke Opvang en Beschermd Wonen), Wmo, toezicht rechtmatigheid Wmo en jeugdhulp, doelgroepenvervoer, jeugd (inkoop), Passend Onderwijs en werk. Daarnaast is er sprake van een gezamenlijke regionale backoffice (RBL) voor de inkoop en administratie van de Jeugdhulp en Wmo en het tegengaan van zorgfraude, ondergebracht in gastgemeente Houten. In het Bestuurlijk Platform Sociaal Domein Lekstroom (BPSDL) nemen de wethouders sociaal domein deel. Voor de uitvoering van de regionale samenwerkingsagenda worden door Nieuwegein diverse projectleiders en coördinatoren aan de regio beschikbaar gesteld. De samenwerking binnen het Integraal Zorg Akkoord (IZA) maakt onderdeel uit van deze samenwerkingsagenda. In 2026 zal helder moeten worden wat deelname aan de IZA-programma's betekent voor het sociaal domein in Nieuwegein.
Het wetsvoorstel Verbetering beschikbaarheid jeugdzorg bevordert de regionale samenwerking bij de inkoop van jeugdzorg, waardoor specialistische zorg toegankelijker moet worden. De nieuwe wet brengt een aantal verplichtingen met zich mee, waaronder het publiekrechtelijk formaliseren van de samenwerking in de jeugdhulpregio’s. Veel taken in de nieuwe wet doen we al binnen de regio Lekstroom. We verwachten met relatief weinig aanpassingen aan de nieuwe wet te voldoen.
Op het gebied van werk en inkomen, zijn wij onderdeel van de gemeenschappelijke regeling Werk en Inkomen Lekstroom (WIL). Inwoners met een afstand tot de arbeidsmarkt ondersteunen we in het lokale werkteam, als onderdeel van Geynwijs. Werkcoaches van WIL in het lokale werkteam helpen inwoners actief aan betaald of onbetaald werk, zoals een werkervaringsplek, een reguliere baan (inclusief Social Return On Investment) of een garantiebaan. Samen met WIL proberen we het gebruik van de minimaregelingen te vergroten en het hulpaanbod bij armoedeproblematiek te optimaliseren. Het vergroten van de bestaanszekerheid bij onze inwoners staat daarbij centraal, waarbij preventie een steeds belangrijkere rol heeft.
Rond huiselijk geweld en kindermishandeling werken we samen met Samen Veilig Midden-Nederland (waaronder Veilig Thuis Utrecht valt, waar iedereen advies kan vragen en vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling kan melden). Bij het structureel en in samenhang aanpakken van problematiek werken we met vele instellingen samen, waaronder bijvoorbeeld de woningcorporaties, WIL, politie en Movactor. Voor maatschappelijke opvang en beschermd wonen werken we als Lekstroomgemeenten samen met centrumgemeente Utrecht.
Het Nationaal Programma Leefbaarheid & Veiligheid sluit aan bij de grote opgaven in de zes wijken in de Centrale as. Wij werken in een alliantie van partijen, inwoners en andere partners samen aan een integrale aanpak die zich richt op drie samenhangende vraagstukken, namelijk leefbaarheid in wijken en buurten, perspectief voor jeugd en bestaanszekerheid. De financiering van deze aanpak komt voor een deel vanuit geoormerkte incidentele middelen vanuit de Regiodeal en de SPUK Kansrijke Wijk tweede tranche (2026-2028). Het budget voor het Nationaal Programma Leefbaarheid & Veiligheid is opgenomen in het programma VEKOB.
We werken samen met de Provincie Utrecht en 22 andere Utrechtse gemeenten aan een grotere toegankelijkheid van het openbaar vervoer voor mensen met een beperking, een betere aansluiting tussen doelgroepenvervoer en aanvullend openbaar vervoer en vernieuwing van het sociaal recreatieve Wmo-vervoer.